Austvöllur, 12. april. Plassen er full av folk. Over dei svever store såpebobler. Framfor Allthingi demonstrerer ein kar heilt stille: blåsande store bobler frå ei bytte såpevatn.
Først brast illusjonen om at islendingar var verdsmeistre i finans, før økonomien smelta. Under isbreen brast Eyjafjallajökullen ut og gjorde isbre til elvar. Det har runne mykje vatn i elvene sidan då. Den nyvalde raud-grøne regjeringa fiksa ikkje å ha makt. Trua på politikarar brast. No bræst den igjen. I Panamapapira kjem det fram at den nyleg avgåtte statsministaren på Island har store verdiar i selskap i skatteparadis. Først går han av. Snart kjem det fram at også finansministeren har svin på skogar i skatteparadisa. Slaget står no om finansministarens avgang. Samt å gjere den typen investering ulovleg for politikarar. Dette er av hjartesakene til den nye statsminstaren: bonden, dyrlegen og fembarnsfaren som framleis bur på garden sin på Sørlandet av Island; berre nokre mil frå vulkanutbrotet som råka Island ganske snart etter finanskrisa.
«Først som tragedie, sidan som farse.» Eg brukte marxsitatet om lokalvalet på Island i 2010. Referansen er til dei gamle, greske drama. Der døyr gudane ein tragisk død. Publikum liker det dårleg. Dei synest det er for trist, og krev at gudane må døy ein gong tid. Men no skal det vere ein komisk død.
Tilbake til november 2008. Island blir konkurs. Det skjer over natta. Folk vaknar raka fant. Adrenalin mobiliserer til handling. Dei tar det dei finn; kasseroller, kjøkkenutstyr, og går ut: Ute finn dei folk i same situasjon.
Kasserollerevolusjonen ender med at regjeringa går. Islendingane vel seg ei ny regjering. Island er vitterleg ikkje keisamt. Landet er eit oppkomme av hendingar; absurde, vittige, forferdelege, utrulege. Ein gong vart eg landfast av vulkanutbrot.
Mai 2010: Eg skulle berre vere her ei stund, skulle berre dekkje lokalvalet. Men så prustar Eyjafjallajökullen ein ekstra gong. Eg blir verande lenger enn planlagt. Det kunne vore einsamt. Men så kjem ein bekjent på døra. Andri Snær Magnason ville likevel ta seg ein køyretur, ein kveldstur. Det er jo midtsommarnatt, og framleis lyst. Lyst til å sjå Thingvellir? spør Andri. Seffis skal vi sjå Thingvellir. Men først skal Andri berre vise meg noko greier. Ein liten kunstnarlandsby ved Alafoss. Han parkerer utanfor symjehallen. Her står døra opa. Klokka er snart midnatt. Nokre rockarar står utanfor og røyker. Andri spør om Sigur Rós er her i kveld. Nei, seier dei: Sigur Rós er på turné. Det er difor dei øver der. Dei får låne øvingslokalet når Sigur Rós er på turné. Sjølv får eg ein liten turné gjennom lokalet. Ein nedlagt, tørrlagt symjehall, der botnen av bassenget er dekt av matter. Trommebatteri og gitarar, mikrofonar og notestativ. Vi køyrer snart vidare, til Thingvellir, for å sjå den storslagne naturen, trur eg. Men Andri køyrer av vegen, opp i høgda, og viser meg sommarhuset til Björk. Han køyrer ikkje heilt opp, men peiker berre. Du er fan av Björk, er du ikkje? Det er eg.
Berre dagar seinare vel folket politikarane heilt bort. Til å styre hovudstaden vel dei komikaren og den absurdistiske poeten Jon Gnarr. Det liknar ei farse. Men blir det ikkje. Jon Gnarr er ein god borgarmeister. Lista hans, Det beste partiet, gjer det som dei skal gjere: syt for at skulane er gode og opne, at borna kjem seg til skulen, og at symjehallane er opne og reine. Farsen lar vente på seg. Det går eitt år og halvanna. Eg er tilbake på Island, og står i den absurde situasjonen av å drikke meg full på president Olafurs champagne, heime hos han. Her møter eg Andri igjen. Også han nippande til presidental champagne. Å komme så tett på presidenten kjennest stort for meg. To år seinare er eg her i Reykjavik igjen.
No er det ein ny demonstrasjon, eit tilløp til «revolusjon», altså folkesamling mot regjeringa. Men folk er ikkje berørte på same måte no som dei var for åtte år sidan. Sinnet framstår meir villa, og demonstrasjonen mindre grafisk, vanskelegare å definere. Ein einsleg kar demonstrerer med såpeboblar. Med ei stor bøtte såpevatn, lagar han boble på boble. Boblene seglar stille og tydeleg over demonstrantane. Uaffekterte av bråkbøttene som hamrar på oljefat under dei. Demonstrantane får drahjelp frå våren. Han er ein fin april i Reykjavik i 2016. Sola er høgt på himmelen. Lyset er kvitt, som det berre er så langt nord. Ho går brått ned også, som i land nær ekvator. Afrika, skriv Hallgrimur Helgasson denne veka: Den islandske staten er som dei unge, afrikanske statane: Knapt femti år gamal. Ikkje rart vi har politiske problem. Det tar tid å utvekle eit velfungerande demokrati.
Demonstrasjonen ebbar ut. Sola er på veg ned. Politiet rullar saman plastbanda som vernar Allthingi. Eg går til Bonús etter ingrediensar til middag: Krossar Lækjartorg, passerer Nasjonalteatret, og ser ei ny samling folk. Dette er folk i dress og slips. Statsmakta, kultureliten, politiskarar og fleire kjende andlet. Eit andlet kjenner eg veldig godt. Han står på trappa og blir fotografert. Andri Snær Magnason. Eg vil ikkje forstyrre fotograferinga. Dessutan er det ein vegg av folk mellom han og meg. Så går alle inn i teatret. Etterpå les eg nyhenda på internett: Andri Snær Magnason annonserte i kveld at han runs for president av Island. Sakene han går til val med og på: Klima og naturvern. Klimaendringar var eit heitt tema, også på Island. Fram til papira frå Panama.
På Austurvöllur er lufta framleis full av såpebobler. Såpeboblene bræst. Akkurat som tilliten islendingane hadde til den nye statsministeren sin. Han som viste seg å ha lurt unna pengar i skatteparadis. Den andre bobla bræst også. Akkurat som trua på at den islandske staten og islendingane var rike. 8. november 2008 viste det seg at den gode økonomien var ein løgn, at sparepengane deira ikkje fannst. At dei slett ikkje var rike, men tvert om: i uendeleg, uoverskueleg gjeld.
Eg er eigentleg i Reykjavik for å skrive om anna enn politikk. Regissør Jon Tombre og eg lagar teater. Ikkje røyndomsspel frå politikken. Ikkje det absurde teatret av sosiale spel. Nei, vi skriv over Strindbergs Eit draumspel. Eg skriv stykket om til samtida, og brukar intervju som grunnlagsmateriale. Det handlar om moderne, norske tenåringar sine draumar. No ser vi kva som skjer med teksten i eit anna nordisk land. Men Islands modell viser seg å vere langt frå den nordiske. Teateret som speler seg ut på Island liknar det gamle greske. Fram til 2008 var økonomar og finansfolk som gudar på Island. Det blei sagt at dei var best i verda til økonomi. November 2008 døydde ideen om finansguden. Dei som var heltar viste seg å vere skurkar. Islendingane lovte seg sjølv å velje betre leiarar. Dei fekk nye leiarar. Dei er igjen forrådt av dei tillitsvalde. «Korleis kunne vi la oss lure igjen?» spør Hallgrimur i artikkelen sin. Kva har dei lært. Å kunne sjå det humoristiske i det heile. Ikkje minst ha noko sjølvironi. Dei har sjølv vald politikarane sine.
Himmelen er klår. Lufta skarp. Oljefata skrallar. Skralla feidar ut. Temperaturen søkk. Sola er brått borte, og for lengst på veg forbi Ekvator. Her må eg sjølv forflytte meg for å finne varme. Den ustoppelege varmen er geotermisk, og kjem til yta i Vesturbærlaug. Lauget held ope til sengetid. Stjernene tennest. Utebassenget dampar. Det luktar haust, i april; ròte, men samstundes heilt friskt, naturleg, rett. Tromminga frå Allthingi høyrest så vidt gjennom dampen, som den dulgde pulsen av eit stort dyr. Det er ikkje til å spøke med, temperementet til reyjkavikingar. Kanskje er det difor det er eit laug for kvar andre kilometer i Reykjavik. Heiturpottur hissar seg opp for menneska. Det varme vatnet tar nuven av alt vondt. Skuldrene senkar seg, sansane opnar seg, og kloden kjennest som verdas beste ven. Uendeleg sterk, men villig til å bli temma. Det er meir enn ein kan seie om visse folk som kjem til maktposisjonar; på Island men også elles i verda.